Temel hukuk bilgileri konu anlatımını gerçekleştireceğimiz ilerleyen bölümlerde, hukukun tanımından kaynaklarına kadar, temel hukuk bilgileri sorularını çözeceğiniz detayların aktarımını sizler için gerçekleştirmeye çalışacağız. Pek çoğumuz genel itibari ile temel hukuk bilgilerine sahip olduğumuzu düşünsek de, aslında mutlaka eksik ya da yanlışlarımız vardır. Bu noktada, temel hukuk bilgilerimizi tamamlayalım.

Temel Hukuk Bilgileri Konu Anlatımı

Hukuk, Arapça’da hak kelimesinin çoğulu niteliğindedir. Toplumsal hayatın devam ettirilebilmesi için, düzenin sürdürülebilmesi adına hukukun var olması gerekmektedir. Toplumsal düzen kuralları olarak bilinen, sosyal hayatı düzenleyen kurallar, hukukun temelini oluşturmaktadır. Temel hukuk bilgileri içerisinde ilk olarak bu kuralları gözden geçirelim.

Toplumsal Düzen Kuralları

■ Hukuk Kuralları: İnsanların, kendi aralarındaki ve devlet ile olan ilişkilerini düzenleyen kurallar bütününe hukuk kuralları adı verilmektedir. Söz konusu hukuk kurallarına uyulmaması halinde, maddi müeyyide ile karşı karşıya kalınmaktadır ki söz konusu maddi müeyyide, devletin uyguladığı yaptırımlar olarak açıklanabilmektedir.

■ Din Kuralları: İnsani davranışları düzenleyen ve Allah tarafından belirlendiği bilinen emir ve yasaklara genel olarak din kuralları adı verilmektedir.

■ Ahlak Kuralları: Kişinin kendi davranışlarını, kendi vicdanında belirlemiş olduğu şekilde düzenlemesi ve bu kurallara uymaması sonucunda yaptırımı vicdan azabı olabilen kurallara genel olarak ahlak kuralları adı verilmektedir. Ahlak kuralları, objektif ve subjektif olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Subjektif ahlak kuralları, kişinin kendine olan davranışlarını belirlerken, objektif ahlak kuralları da başkalarına olan davranışlarını belirlemektedir.

■ Görgü Kuralları: Toplum içindeki insan davranışlarını düzenleyen kurallara genel olarak görgü kuralları adı verilmektedir.

Temel hukuk bilgilerini sizlere aktarırken, toplumsal düzen kuralları içerisinde yer alan, din kuralları, ahlak kuralları ve görgü kurallarına uymamanın cezasının manevi olduğunu, yani kişinin en çok toplum tarafından cezalandırıldığını belirtmemiz gerekir. Sadece hukuk kurallarının yaptırım gücü devlete aittir.

Hukuk Çeşitleri

■ Pozitif Hukuk: Temel hukuk bilgileri konu anlatımı içerisinde yer alan pozitif hukuk, ülke içerisinde geçerli olan yazılı ve yazısız hukuk kurallarına verilen genel isimdir.

■ Mevzuat Hukuku: Yetkili makamların belirlemiş olduğu, ülkede geçerli olan yazılı hukuk kurallarına genel olarak mevzuat hukuku adı verilmektedir.

■ İdeal Hukuk: Var olması istenen ya da var olması gereken hukuk kurallarına ideal hukuk adı verilmektedir.

■ Tarihi Hukuk: Hukuk çeşitleri arasında yer alan tarihi hukuk, geçmişte var olan, ama şu anda geçerliliği bulunmayan hukuk kurallarına verilen isim olarak belirtilmektedir.

Hukuk Kaynakları

■ Yazılı Kaynaklar: Bir mahkeme sırasında, hakimin karar vermeden önce bakmakla yükümlü olduğu hukuk kaynakları yazılı kaynaklardır. Normal hiyerarşisi başlığı altında toplanan söz konusu yazılı hukuk kaynakları, yetkili makamlar tarafından belirlenmiş hukuk kurallarıdır. Normal hiyerarşisine konu olan yazılı kaynakları belirleyen sıralamayı şu şekilde özetleyebiliriz:

• Anayasa
• Kanun
• Tüzük
• Yönetmelik
• Genelge
• Yönerge

■ Yazısız Kaynaklar: Sadece özel hukukta kullanılması gereken yazısız kaynaklar, hakimin karar vermeden önce bakmak durumunda olduğu kurallardır ki bunları örf ve adetler olarak belirtebiliriz. Peki her örf ve adet hukuk kaynakları arasına dahil olabilir mi? Hayır. Bunun olabilmesi için belli başlı üç kuralın oluşmuş olması gerekmektedir. Örf ve adetlerin yazısız kaynaklar arasına dahil olması için gerekli kurallar şunlardır:

• Sürekli tekrarlanıyor olması
• Genel olarak inanılıyor olması
• Uygulanabilmesi için devlet desteğinin veriliyor olması

■ Yardımcı Kaynaklar: Hakimin, karar sırasında bakmasının zorunlu olmadığı hukuk kaynaklarıdır ki bilimsel görüşler ve yargısal kararları, yardımcı kaynaklar arasında sıralayabiliriz. Yargısal kaynakların hakim için bağlayıcı bir özelliği bulunmamaktadır. Ama, bu kararları birleştirme kararı alınmışsa; bu durumda söz konusu hal, hakimi de bağlar.

Temel hukuk bilgileri arasında hukuk boşluğundan da söz etmemiz gerekmektedir. Bir durum için hukuk kaynakları içerisinde yazılı ya da yazısız bir kaynak yok ise bu durumda hukuk boşluğundan söz edilmektedir. Yazılı kaynağın bulunmadığı durumlarda da kanun boşluğundan söz edilir ki kanun boşluğu ikiye ayrılmaktadır.

• Kural İçi Boşluk: Bu kanun boşluğu bilerek, hakimin takdir yetkisini kullanması için, kanun koyucu tarafından bırakılmıştır.
• Kural Dışı Boşluk: Kanun koyucu bu boşluğu istemeden bırakmak durumunda kalmıştır. Söz konusu olaya uygulanabilecek bir kuralın bulunmadığı duruma gerçek boşluk adı verilmektedir. Kanunda var olan ama uygulamanın tatmin edici olmadığı durumlara verilen isim ise gerçek olmayan boşluktur.