Cümlede anlam ilişkileri ve anlamlarına göre cümle çeşitleri hakkında bilgileri sizlerle ilerleyen bölümlerde paylaşarak, cümlede anlam ilişkileri konu anlatımını gerçekleştireceğiz. Ancak cümlenin, bir ya da bir kaç kelimeden oluşan, yargı belirten dil ve anlam bütünlüğü olduğunu belirterek, cümlenin tanımını yapmadan da cümlede anlam ilişkileri konu anlatımını gerçekleştirmeye başlamayalım. Cümlede anlam ilişkileri, beraberinde anlamlarına göre cümle çeşitlerini ortaya çıkartır.

Cümlede Anlam İlişkileri

■ Eş Anlamlı Cümleler: Cümlede anlam ilişkileri konu anlatımında eş anlamlı cümleler ve yakın anlamlı cümleler, özellikle anlatım bozukluğu ile ilgili sorularda sıklıkla karşımıza çıkmaktadır. Kelimelerin dizilişi farklı olsa da anlamları aynı olan cümlelere eş anlamlı cümleler, ya da yakın anlamlı cümleler adı verilmektedir. Eş anlamlı cümlelere örnek vermek istersek.
• Her insan hata yapar
• Hatasız kul olmaz

■ Öznel Cümleler: İçeriğinde kişisel anlam bulunduran, yorumu kişiden kişiye değişen ve kesinliği ispatlanamayan yorum cümlelerine öznel cümleler adı verilmektedir. Öznel cümlelere örnek vermek istersek:
• Yağmurlu havalar her zaman romantizm içermektedir.

■ Nesnel Cümleler: Kesinliği kanıtlanabilen ve kişiden kişiye değişiklik göstermeyen, herkes için aynı sonucu veren cümlelere nesnel cümleler adı verilmektedir. Nesnel cümlelere örnek vermek istersek:
• Sinekli Bakkal, Halide Edip Adıvar’ın eseridir.

■ Neden Sonuç Cümleleri: Anlamlarına göre cümle çeşitleri arasında yer alan neden sonuç cümleleri, cümle içerisinde bulunan iki yargının, birbirine nedensellik bağı ile bağlandığı cümlelerdir. Neden sonuç cümlelerinin içerisinde, için, ‘nden dolayı, ile, çünkü, diye… gibi kelime ya da ekler geçmektedir. Neden sonuç cümlelerine örnek vermek istersek:
• Papağanı, çok ötüyor diye sattım.
• Hava yağmurlu olduğu için okullar tatil edildi.

Cümlede anlam ilişkileri konu anlatımını gerçekleştirirken, neden sonuç cümleleri ile amaç sonuç cümlelerinin birbirine karıştırılmaması gerektiğini belirtmeden de geçmemeliyiz. Neden sonuç cümleleri ile amaç sonuç cümleleri arasındaki farkları şu şekilde özetleyebiliriz:
– Cümlede bulunan için kelimesinin yerine, amacıyla kelimesini getirdiğinizde de cümlenin anlamı bozulmuyorsa
– Cümle içerisindeki yargılarda bir hedef var ise
– Eylemin kesinleşeceğine dair bir durum söz konusu değilse
söz konusu cümlenin neden sonuç cümlesi değil de, amaç sonuç cümlesi olduğunu belirtebiliriz.

■ Amaç Sonuç Cümleleri: Bir hedefe kilitlenen amaç sonuç cümlelerinde, söz konusu hedef için çalışılıyor da olsa, hedefin gerçekleşip gerçekleşmeyeceği kesin değildir. Bir cümlenin içerisinde ‘mek üzere, diye, a, e… gibi kelime ya da ekler varsa, o cümlenin amaç sonuç cümleleri arasında yer aldığını belirtebiliriz. Amaç sonuç cümlelerine örnek vermek istersek:
• Ödev yapmak için etüte gidiyor

■ Şart Cümleleri: Cümle içerisindeki yargının gerçekleşmesi koşula bağlı olan cümlelere şart cümleleri adı verilmektedir. İçerisinde ‘mek üzere, se, sa… gibi kelime ve ekleri bulunduran cümleler şart cümleleri olabilmektedir. Şart cümlelerine örnek verecek olursak:
• Ödev yapmadan iyi not alamazsın
• Parasını almadan yemeğe gidemez