Büyük Ünlü Uyumu Ve Büyük Ünlü Uyumuna Uymayan Durumlar

Bu yazımızda sizlere, büyük ünlü uyumu ile ilgili bilgiler vereceğimizi belirtmemiz gerekmektedir. Büyük ünlü uyumu nedir, büyük ünlü uyumuna uymayan durumlar nelerdir gibi soruların yanıtlarını yazımız içerisinde bulabileceğinizi belirtmemiz gerekmektedir. O halde hiç zaman kaybetmeden, büyük ünlü uyumu, ve büyük ünlü uyumu nedir sorusunun yanıtlarına birlikte göz atalım:
Büyük ünlü uyumu nedir? Büyük ünlü uyumu, isminden de anlaşılacağı gibi, ünlü harflerle alakalı bir ses olayıdır. Ve büyük ünlü uyumunu şu şekilde tarif etmemiz de yanlış olmayacaktır: bir Türkçe kelimenin ilk hecesinde bulunan ünlü eğer kalın ise, sonraki hecelerde bulunan ünlü harfler de kalın olmak durumundadır. İlk hecede bulunan ünlü harf ince ise, sonraki hecelerde bulunan harflerin de ince ünlü olması gerekmektedir. Bu duruma büyük ünlü uyumu adı verilmektedir. Ve büyük ünlü uyumuna, kalınlık incelik uyumu adının da verilebileceğini belirtmeyi unutmamamız gerekmektedir.
Dilerseniz büyük ünlü uyumu örneklerini de kısaca gözden geçirelim, ve büyük ünlü uyumu örnekleri ile, büyük ünlü uyumu nedir sorusunun yanıtlarını daha net algılamanızı olanaklı hale getirmeye çalışalım:
Büyük ünlü uyumu örnekleri:
Yabancı —> ya_ban_cı =Büyük ünlü uyumuna uyuyor; çünkü ”a” ve ”ı” harfleri kalın ünlü harflerdir.
Erdemli —> er_dem_li = Büyük ünlü uyumuna uyuyor, çünkü ”e” ve ”i” harfleri ince ünlü harflerdir.
Mühendis —> mü_hen_dis = Büyük ünlü uyumuna uyuyor; çünkü ”ü”, ”e”; ve ”i” harfleri ince ünlü harflerdir.
Oyuncak —> o_yun_cak = Büyük ünlü uyumuna uyuyor, çünkü ”o”, ”u”; ve ”a” harfleri kalın ünlü harflerdir.
Büyük ünlü uyumuna uymayan durumlar nelerdir? Büyük ünlü uyumuna uymayan durumlardan söz ederken öncelikle şu bilgiyi aktarmamız gerekmektedir. Türkçe’miz zaman içerisinde bir takım değişikliklere uğramış bir dildir. Bazı kelimelerin yazılış, ve de söylenişlerinin değişikliğe uğraması dolayısı ile, bazı kelimeler için büyük ünlü uyumuna uymayan durumların söz konusu olduğunu belirtmemiz gerekmektedir.
Anne kelimesi Türkçe bir kelime olmasına karşın, büyük ünlü uyumuna uymayan durumlar anne kelimesi için geçerlidir. Ana kelimesinin zaman içerisinde anne olması dolayısı ile büyük ünlü uyumuna uymadığını söyleyebiliriz. Elma kelimesi de zaman içerisinde de değişikliğe uğrayan Türkçe kelimeler arasında yer almaktadır. Alma kelimesinin elma olarak zaman içerisinde gösterdiği değişim, büyük ünlü uyumuna uymamasına neden olmaktadır. Hangi kelimesi de hangı kelimesinden türemiş, Türkçe, fakat büyük ünlü uyumuna uymayan kelimeler arasında yer almaktadır.
Büyük ünlü uyumuna uymayan kelimeler nelerdir sorusunun yanıtlarından söz ederken, büyük ünlü uyumuna uymayan eklerden de söz etmemiz gerekmektedir. Örneğin, büyük ünlü uyumuna uymayan ekler arasında ”ken” yer almaktadır, ve bakarken kelimesini büyük ünlü uyumuna uymayan kelimeler arasına sokmaktadır. ”trak” da büyük ünlü uyumuna uymayan ekler arasında yer almakta; ve mavimtrak kelimesinin, büyük ünlü uyumuna uymayan kelimeler arasında yer almasına neden olmaktadır. ”yor” da büyük ünlü uyumuna uymayan ekler arasında yer almaktadır.
Büyük ünlü uyumuna uymayan durumlar arasında, tek heceli kelimeler ile, birleşik kelimelerden de söz etmemiz gerektiğini unutmamalıyız. Atatürk kelimesi birleşik bir kelime olduğundan dolayı büyük ünlü uyumu aranmamaktadır.