Türkiye’nin yeryüzü şekillerinin oluşumunun milyarlarca yıl öncesine dayandığını söyleyebiliriz. Kıta ve dağ oluşumları, depremler ve volkanizmalar, Türkiye’nin yeryüzü şekillerinin oluşmasında etkili olan iç kuvvetlerdir. Rüzgar, buzul, akarsu ve dalgalar ise Türkiye’nin yeryüzü şekilleri ve özellikleri üzerinde etkili dış kuvvetlerdir. Sizlere ilerleyen bölümlerde Türkiye’nin yeryüzü şekilleri konu anlatımını gerçekleştireceğiz. Ancak, belirtmiş olduğumuz hem iç; hem de dış kuvvetlerin aynı etkilerde ve aynı şiddette, aynı anda söz konusu olmadığını, hatta hala zaman zaman ortaya çıktıklarını da belirtmeden geçmemeliyiz. Örnek vermek gerekirse, bir jeolojik zamanda depremler çok fazla olabilir; ama diğer jeolojik zamanda, dalgalar Türkiye’nin yeryüzü şekillerinin oluşması üzerinde daha etkili olmuştur. Şimdi tüm bu bilgileri daha detaylı şekilde ele alalım.

Türkiye’nin Yeryüzü Şekilleri Ve Özellikleri

■ 1. Jeolojik zamanda, Türkiye’nin yeryüzü şekilleri arasında yer alan masif araziler ve kömür yatakları oluşmuştur. Masif arazi kütlelerini, sertleşmiş, yani oturmuş araziler olarak da tanımlayabiliriz. Taş kömürü yataklarının oluşumu ise gür bitki toplulukları sayesinde gerçekleşmiştir. Saruhan, Kırşehir, Bitlis gibi yerleri masif arazi kütlelerine örnek olarak verebiliriz. Bununla birlikte, Zonguldak Taş Kömürü Yatakları da 1. Jeolojik zamanda oluşmuştur. Bu bölgelere; yani 1. jeolojik zamanda oluşmuş olan Türkiye’nin yeryüzü şekillerine baktığımızda, bu bölgelerde deprem riskinin, diğer yerlere göre daha az olduğunu da belirtebiliriz. Çünkü bu oluşumlar çok sert yapıdadır.

■ 2. Jeolojik zamanda daha çok aşınmalar gerçekleşmiştir. Bu nedenle gerek Türkiye’nin yeryüzü şekilleri, gerekse dünya geneli yeryüzü şekillerinin oluşumunda durgunluk söz konusu olmuştur. Yani Türkiye’nin yeryüzü şekilleri konu anlatımında 2. Jeolojik zamanın çok önemli bir yeri bulunmamaktadır.

■ 3. Jeolojik zamanda ise Türkiye’nin yeryüzü şekilleri ve özellikleri önemli anlamda gelişim göstermiştir. Türkiye’nin yeryüzü şekilleri açısından çok hareketli olan 3. Jeolojik zamanda nelerin gerçekleştiğine bakacak olursak:
– Kuzey Anadolu ve Toros Dağları, Alp-Himalaya kıvrım kuşağına bağlı olarak, 3. Jeolojik zamanda oluşmuştur.
– Türkiye’nin yeryüzü şekilleri bugünkü halini büyük oranda 3. Jeolojik zamanda almıştır.
– Borasit, tuz, linyit, bor ve petrol yatakları oluşmuştur.
– Kuzey Anadolu ve Güney Anadolu fay hatları, Arabistan’ın sıkışması ile ortaya çıkmıştır.
– Volkanik dağlar oluşmuştur.

■ 4. Jeolojik zaman, şu an içerisinde bulunduğumuz zaman olmakla birlikte, 1., 2. ve 3. jeolojik zamana göre, en kısa zaman dilimi olarak devam etmektedir. Bu zaman diliminde, Türkiye’nin yeryüzü şekilleri konu anlatımına dahil olan gelişmelerin neler olduğuna bakacak olursak:
– Türkiye’nin yeryüzü şekilleri ve özellikleri tam anlamı ile bugünkü halini almıştır.
– Çanakkale ve İstanbul boğazları oluşmuştur.
– Egeid Adası’nın çöküşü ve Ege Denizinin oluşumu gerçekleşmiştir.
– Aladağlar, Kaçkar, Cilo ve Ağrı dağları, buzullanmadan bu zamanda etkilenmiştir.
– Deniz seviyelerinde ve iklimde önemli değişmeler ortaya çıkmıştır.

Türkiye’nin yeryüzü şekilleri ve özelliklerinden söz ederken, yükseltinin fazla olduğunu da belirtmeden Türkiye’nin yeryüzü şekilleri konu anlatımını tamamlamak istemedik. Söz konusu yükseltinin fazla olmasının sonuçlarını şu şekilde sıralayabiliriz:
– Yol yapım maliyetlerinin artması
– Bitki örtüsü ve iklimde Türkiye içi çeşitlilik
– Yaylacılığın gelişmiş olması

Türkiye’nin yeryüzü şekilleri ve özellikleri arasında, büyük düzlüklerden de söz etmek gerekir. Bu durum, bazı zamanlar, yükselmenin toptan olmasından ileri gelmektedir. Deprem riski fazla olan ülkemizde, bu riski arttıran nedenler, oluşmuş olan faylarla birlikte, genç bir ülke olmamızdan ileri gelmektedir. Hem Güney, hem de Kuzeyde, dağlar kıyıya paralel uzanır.